Vaak worden de laatste maanden van het jaar in de literatuur geassocieerd met melancholie, overgang, introspectie en verval. De donkere dagen, de kou, regen of sneeuw op het eind van het jaar tonen definitief dat de zomer, de periode van vreugde, voorbij is. Er zijn echter niet veel boeken die specifiek over ‘november’ gaan. Dankzij ChatGPT kreeg ik een paar titels van verhalen die zich in november afspelen en tot mijn plezier zag ik dat dit romantische verhalen waren.

Zoë Wicomb, geboren op 23 november 1948, is afkomstig uit Namaqualand, Zuid-Afrika. Na haar studie verliet zij in 1970 Zuid-Afrika om in Engeland verder te studeren. In 1990 keerde ze terug om tot 1993 Engels te doceren aan de universiteit van West Kaap. In 1994 ging ze naar Glasgow waar ze hoogleraar werd aan de Universiteit van Strahclyde. ‘October’ is het verhaal van Mercia Murray, een Zuid-Afrikaanse vrouw van middelbare leeftijd, professor in Glasgow, en verlaten door haar partner met wie ze 24 jaar samen was. Wanneer haar broer haar schrijft om naar huis te komen, keert ze terug naar Zuid-Afrika. Haar familie blijkt in verval geraakt door alcoholisme en ze ontdekt dat er tal van familiegeheimen zijn. Herinneringen aan haar jeugd tijdens de Apartheid komen bij haar op.  Balancerend tussen haar nieuwe leven in Schotland en haar Zuid-Afrikaanse roots, herinnert Mercia zich het verleden en beoordeelt ze het heden met een scherp gevoel voor ironie. In het boek is een veelheid aan thema’s uitgewerkt: huishouden, ballingschap, terugkeer en ras. Toen haar gevraagd werd haar boek in drie woorden samen te vatten, zei Wicomb:"Thuis, ontworteling, familiegeheimen”. Het boek is in 2014 gepubliceerd.

Drie auteurs hebben een boek geschreven met in de titel oktober: Ray Bradbury (The October Country), Zoë Wicomb (October), en Homer Hadley Hickam Jr (October Sky). Omdat deze drie auteurs ieder op zich boeiende figuren zijn en interessante boeken hebben geschreven, wijd ik deze keer twee blogs aan de maand oktober in de literatuur. Ik begin met Ray Bradbury.

De maand september markeert het einde van de zomer wordt vaak gebruikt als symbool voor afscheid, overgang en verandering. Dit geldt ook voor de drie romans met ‘September’ in de titel: ‘September” van Rosamunde Pilcher (1924-2019), "The September Girls" van Maureen Lee (1932-2020) en “The last September” van Elizabeth Bowen (1899-1973). Deze drie Britse schrijfsters zijn bekend geworden als schrijfsters van ‘vrouwenromans’. Ze schreven over vrouwen en hadden veel succes bij vrouwen. Hun boeken zijn spannend en romantisch. De heldinnen in hun boeken leven in een tijd van verandering en zoeken hun weg tussen traditionele waarden en het verlangen naar vrijheid en liefde.

Augustus, ook wel oogstmaand genoemd, is vernoemd naar de Romeinse keizer Gaius Julius Caesar Octavianus (Augustus). 

De maand ‘juli’ is genoemd naar Julius Ceasar, de bekende Romeinse generaal, schrijver en dictator. Ondanks een online zoektocht slaagde ik er niet in om een boek te vinden met ‘juli’ in de titel. Wel zijn er verschillende boeken die zich (deels) in de maand juli afspelen. Met dank aan ChatGPT vond ik de volgende boeken: 

De belangrijkste dag in de literatuur valt op 16 juni en wordt sinds jaren gevierd als ‘Bloomsday’, vernoemd naar Leopold Bloom, de hoofdfiguur in "Ulysses" van James Joyce. In Ulysses wordt één dag uit het leven van Leopold Bloom beschreven: 16 juni 1904. Op deze dag had Joyce zijn eerste afspraak met Nora Barnacle en werd hij verliefd op haar. In Ierland was het die dag ongewoon warm, maar verder was het een heel gewone dag. Niet echter voor Joyce. Zijn dag werd afgesloten met de indrukwekkende ervaring dat Nora haar hand in zijn broek stak en hem aftrok. Volgens Maria Kager (https://www.groene.nl/artikel/de-dag-van-bloom) zou Joyce Nora later verteld hebben dat zij “een man van hem had gemaakt”. Hij was nog nooit verliefd geweest en zijn seksuele ervaring had zich beperkt tot prostituees. Nora werd zijn vrouw, zijn geliefde en muze.

De maand ‘Mei’ ontleent haar naam aan de Griekse godin Maia, de godin van de vruchtbaarheid. Eeuwenlang stond de maand mei ook in het teken van de liefde. Rond de eerste mei vonden er talrijke meifeesten plaats. Het was dé gelegenheid voor trouwlustige jongens en meisjes om toenadering tot elkaar te zoeken. Tot laat in de avond dansten zij rond de meiboom. Er werden bloemenkransen voor elkaar gevlochten en in het holst van de nacht versierden de jongens het huis van hun uitverkoren meisje met meitakken (https://historiek.net/mei-bloeimaand-maar-ook-verhuismaand/59145/).

Een nieuwe lente en een nieuw geluid

De maanden van het jaar zijn nauw gebonden aan de seizoenen en ontlenen hieraan gevoelens van kou en warmte, maar ook van geboorte, groei, oogst en afsterven. Schrijvers maken hier dankbaar gebruik van door een titel of openingszin te gebruiken waarin een maand centraal staat. De keuze van de maand dicteert vaak het verhaal. Denk hierbij aan iets simpels als het kiezen van een maand voor het beschrijven van een picknick. De loomheid van augustus zou misplaatst zijn voor een picknick in april. In romans die zich afspelen op het Noordelijk halfrond zullen lezers bij picknicks in oktober, november, december, januari, februari en zelfs maart meteen denken dat er iets vreemds aan de hand is.

Het is leuk als bezoekers reageren op mijn blogs. Ik kreeg van Ad V. twee voorbeelden van openingszinnen die hij naar eigen zeggen ‘pregnant’ vond.

De meeste lezers beginnen bij de eerste zin als ze een boek pakken en de kans is groot dat ze het boek wegleggen als deze zin niet boeit. Veel uitgevers schijnen hetzelfde te doen. Wat is het geheim van een goede openingszin? Wat maakt een openingszin tot een trekker, letterlijk? Om het antwoord op deze vraag te vinden heb ik ChatGPT geraadpleegd, gegoogeld en openingszinnen van mijn favoriete boeken herlezen.

De laatste zin is één van de belangrijkste zinnen in een roman.  Bij het kopen van een boek heb ik me regelmatig laten leiden door de eerste èn de laatste zin. Van mezelf mocht ik de laatste zin eigenlijk niet lezen, hij zou het einde van het verhaal kunnen verklappen en de spanning van het lezen wegnemen. Hier heb ik echter zelden last van gehad. De laatste zin gaf vaak wel de doorslag om het boek te kopen.

Een schooldirecteur in Florida moest afgelopen week gedwongen ontslag nemen, omdat ze leerlingen ‘pornografisch’ materiaal had getoond tijdens een les over de Renaissancekunst. Het ‘pornografische’ materiaal bestond uit een foto van het wereldberoemde standbeeld ‘David’ van Michelangelo. We kunnen hierom grinniken, maar de treurige waarheid is dat ouders die hun kinderen (of zichzelf?) niet bloot willen stellen aan ‘seksualiteit’, zich nu gesteund voelen door een wet die seksuele opvoeding verbiedt op openbare scholen.  De gouverneur van de staat Florida Ron DeSantis van de Republikeinse partij speelt hierin een leidende rol. Hij is charismatisch, ziet er goed uit, is belust op macht, hoogmoedig, efficient, populistisch en heeft veel volgelingen. Waar doet dit jullie aan denken? Juist, aan de kenmerken van een superschurk.

Wat zorgt ervoor dat de lezer geboeid raakt door een personage?

Openai geeft zes tips voor verleidend schrijven:

Omdat ik de laatste tijd veel lees over de informatie-waarde van artificial intelligence, heb ik openai.com gevraagd wat de kenmerken zijn van literair verleiden. Via de chatbox kreeg ik het volgende antwoord:

In 'The picture of Dorian Gray' toont Oscar Wilde wat verleidingskunst is. Ook Theo Holman heeft zich door hem laten inspireren (https://www.groene.nl/artikel/mooie-praatjes-vullen-gaatjes) voor de vraag hoe je literair kunt verleiden. Zijn antwoord: “mooie praatjes helpen, maar je moet ze vatten in paradoxen en stellingen, en je moet uiterst vaag zijn, dus veel woorden als passie, hartstocht, ziel, zinnen, et cetera, et cetera gebruiken, woorden waarmee je alle kanten op kunt omdat ze toch niets betekenen. Literair verleiden is de ander verwarren, en die verwarring roep je op door verwarrend te spreken, maar helder te schrijven.”

Opheffer noemt de eerste twee hoofdstukken van The picture of Dorian Gray een handleiding voor verleiden (https://www.groene.nl/artikel/mijn-oscar). Nieuwgierig door deze observatie pakte ik het boek dat ik ooit, ik weet niet meer hoelang geleden, heb gelezen. Mijn herinnering aan het verhaal bleek bijna uitgewist en ik las de hoofdstukken als waren ze nieuw.

De NRC van woensdag 25 oktober 2023 opende met een pagina vol foto’s van vrouwen die werden omgebracht door hun partner, ex of een andere man die meer wilde dan vriendschap. De aansprekende titel was: Hun relatie bleek een doodvonnis (https://www.nrc.nl/nieuws/2023/10/24/femicide-in-nederland-voor-deze-vrouwen-bleek-hun-relatie-een-doodvonnis-a4178348).

Omdat ik me afvroeg waarom ik zo weinig informatie kon vinden over de foute man in de literatuur, heb ik ChatGPT ingeschakeld. Deze verdeelt de foute man onder in 1. De verleider, 2. De overtreder, en 3. De tragische figuur.

Zoals we eerder hebben gezien wordt de foute man afgeschilderd als charmant, aantrekkelijk, manipulatief, onbetrouwbaar en seksbelust. Deze combinatie van eigenschappen maakt de foute man tot een dankbaar personage om over te schrijven, althans dat zou je denken.

Naar aanleiding van onze schrijfwedstrijd met als thema De foute man, werd ik geconfronteerd met een grote verscheidenheid aan ideeën over een dergelijke man. Kort samengevat kwam het erop neer dat hij een aantrekkelijke charmeur is, die zijn onbetrouwbaarheid en soms ook criminele gedrag goed weet te verbergen. Naar mijn  idee is dit een te rooskleurig, wellicht wat romantisch beeld. Ik moet hierbij denken aan James Bond, die zeker een foute man genoemd kan worden, maar ook een strijder tegen het Kwaad. Zijn werk als geheim agent geeft 007 een excuus voor zijn foute gedrag en vrouwen vergeven hem dit.

Na de mannelijke slechteriken was ik benieuwd welke vrouwelijke slechteriken ik zou vinden. Mijn steekwoorden vrouwelijk, slechterik en boeken leverden echter nauwelijks gemene en slechte vrouwelijke personages op.

In mijn zoektocht naar slechteriken in boeken zag ik op Wikipedia een interessant overzicht van de kenmerken van super schurken (https://nl.wikipedia.org/wiki/Superschurk). Een selectie hieruit op basis van de slechteriken die het meest genoemd worden:

Op zoek naar personages die ‘op lijstjes’ verschijnen, kwam ik de ‘slechteriken’ tegen. Nogal wat auteurs hebben zich het hoofd gebroken over de populariteit van slechteriken. Volgens Heinz Helle in The Guardian (https://www.theguardian.com/books/2016/mar/02/top-10-hateful-characters-you-love-in-literature) zorgen slechteriken ervoor dat we ons beter voelen over onszelf.  “Ik weet niet of het de schuld van Freud of Luther is, maar om de een of andere reden inspireren perfecte mensen schrijvers niet meer. Ze frustreren ons. We willen niet gemotiveerd zijn om betere mensen te worden. We willen er zeker van zijn dat we goed zijn zoals we zijn. Daarom houden we van hatelijke personages in de literatuur. Want hoe meer ze in hun gedrag van ons verschillen, hoe beter we ons voelen over hoe we zijn. En hoe meer we ze kunnen vergeven. En in het onwaarschijnlijke geval dat we hun haatdragende eigenschappen delen, kunnen we onszelf nog steeds vergeven. Want dan weten we dat we niet alleen zijn met onze gebreken.”